De inscheper

De inscheper is een flinterdun boekje van Otto De Kat, pseudoniem van Jan Geurt Gaarlandt (1946), waarin woorden en dialogen schaars maar des te doeltreffender zijn. Protagonist is Rob, een rusteloze jongeman die van inschepen met vreemde, onbekende stemmingen zijn levensdoel maakt. We schrijven januari 1935 als hij afscheid neemt van zijn ouders en vertrekt aan boord van de Cape Town naar Zuid-Afrika. De referenties die zijn vader hem gaf, versnippert hij. Hij wil met een schone lei beginnen, zijn prille eigen geschiedenis moet uitgewist worden. Weg van de bekrompen Hollandse burgerij, weg van de polders die hem zo lief waren en weg van het meisje dat hem afwees. Op zoek naar vrijheid en vriendschap in verre landen. In Johannesburg vindt hij werk als mijnwerker, maar zijn buddy en enige vriend komt na een tragisch mijnongeval om het leven. Hij scheept opnieuw in, nu richting Azië, waar de grote oorlog al volop woedt. In Bandoeng, Manilla of Nagasaki, overal wordt de jongeman met zijn verleden en schuldgevoelens geconfronteerd. De herinneringen aan zijn overleden boezemvriend Guus-- die hij in Indonesië had leren kennen -- laten hem niet los. 

"Vrijheid is een mooi jurkje over een plomp lichaam dat naar alle kanten uitgroeit en naar niets en niemand luistert", was een typische uitspraak van Guus. Hoe harder Rob de vrijheid zoekt, hoe meer hij overal sporen van Holland -- zijn vervloekte heimat -- herkent. Hoe meer hij als einzelgänger naar niets of niemand wil verlangen, hoe meer hij op de brokstukken van zijn eigen idealen stuit. Geheel terecht prijkte "De inscheper" op de longlist van de Gouden Uil, voor de shortlist viel het boek onverwacht uit de boot. Jammer, want het is een subtiel en intimistisch pareltje zoals er in Nederland de laatste jaren maar weinig geschreven werden. Grote thema's als de onvervulbaarheid van verlangens, existentiële eenzaamheid en rusteloosheid worden op een sobere maar meeslepende wijze aangebracht. Het is de fascinerende maar hopeloze strijd van een bohémien tegen de rest van de wereld en zijn eigen demonen. Otto De Kat is geen barokke schoonschrijver. Zijn uitgepuurde stijl staat in functie van de geest van de protagonist en is nu warrig, ongedurig en onrustig. De vaak korte, werkwoordloze, maar erg ritmische zinnen bevatten nauwelijks dialoog. Ze geven het isolement en de bezieling van de tragische hoofdpersoon perfect weer, waardoor zijn odyssee universele gevoelens weet op te wekken. Het melancholische, poëtische universum dat De Kat schept, bewijst hoe hartverwarmend literatuur nog steeds kan zijn.
(Recensie geschreven in opdracht van VLABIN-VBC en eerder gepubliceerd in Leeswolf)

Otto De Kat: De inscheper, Van Oorschot Amsterdam, 2004, 159 p., € 16,4. ISBN 90-282-4031-4. Distributie: Van Halewyck