Je moet niet doen alsof alles hetzelfde is

Media en cultuur, het is en blijft een gespannen verhouding. Denk maar aan de literaire programma’s die enkel boeken waar een verhaal aan vast hangt aan bod laten komen. Ondertussen worden auteurs van 'moeilijkere' romans zo goed als doodgezwegen. Voor de media kan het niet spectaculair genoeg zijn. Uitgevers spelen op die trend in met een zoveelste (auto)biografie van een bekende figuur, liefst gekruid met sappige anekdotes. Het boek met veel media-aandacht verkoopt beter. In dergelijk woelig en verhit klimaat waarbij intellectueel bijna een scheldwoord is geworden moet je het in 2006 verschenen pamflet "Je moet niet doen alsof alles hetzelfde is" van Jacques Kruithof (her)lezen.

De betreurde Kruithof (1947-2008) was neerlandicus van beroep en leidde vooraleer zijn baan weggesaneerd werd aspirantleraren op in het literatuuronderwijs. Ook schreef hij enkele literatuurstudies over de interpretatie van poëzie ('De bewoonde wereld') en over het proza van Koolhaas, Robert Musil en Marcel Proust. Hij overleed twee jaar na dit boek op 60-jarige leeftijd.

Dapper roeide hij in zijn pamflet tegen de stroom in, met politici die ‘participatie’ als modewoord gebruiken en beweren dat er geen sprake kan zijn van hiërarchie in kunst. In zijn vurig betoog liet Kruithof geen spaander heel van die theorie. Er is wel degelijk onderscheid tussen klassiek en pop en literatuur zonder canon vervalt in een easy reading genre waarvan Zwagerman en Giphart de boegbeelden zijn. Bij de huidige cultuurconsument lijkt het vooral om beleving en instant plezier te gaan. Het is een door onze markteconomie aangewakkerde jacht naar stimuli en effecten die een kortstondig gevoel van opwinding en bevrediging teweeg kunnen brengen.

Met zijn ironische uitlatingen over de mobieltjes, met de sms – cultuur als ultieme illustratie van de verveling, hield hij de vinger stevig op de pols. Zijn pleidooi voor een gedegen literatuuronderwijs blijft ook nu - acht jaar later - uitermate relevant. Met leesplezier is op zich niets verkeerd en aan de alom heersende ‘cut en paste’ techniek die studenten zo graag toepassen evenmin maar het mag niet tot gemakzucht leiden. Hij citeerde onder meer de literatuurdocent Hans Anten die pleitte om de studenten een attitude bij te brengen waarbij ze inzien dat stilte en concentratie noodzakelijke voorwaarden zijn. Aan het eind van een cursus is de leegheid uit de ogen van de meeste studenten gegarandeerd verdwenen. Klinkt dit pretentieus en aanmatigend? Jazeker en soms ging Kruithof in zijn eigen hoogdravende analyse wat kort door de bocht en klinkt hij te prekerig. Maar de som is meer dan de delen en in zijn geheel is "Je moet niet doen alsof alles hetzelfde is" een hartverwarmend pamflet van een auteur die het ondubbelzinnig opnam voor intellectualisme en kunst en kwaliteit. Niemand kan op een dieet van eenheidsworst overleven.