De vluchtigheid van relaties

Liefde, verlangen en eenzaamheid zijn de ingrediënten van "De hemelrat", de derde roman van de Nederlandse auteur Jan Van Mersbergen. Protagonist is de eenzame Edward, een student die omwille van zijn studies zijn geboortedorp omruilde voor Amsterdam, en daar bijklust als proefdierverzorger.

In de grachtenstad vindt hij slechts moeizaam zijn draai. Hij werkt als uitzendkracht in een laboratorium, waar zijn taak erin bestaat om de kooien van de laboratoriumratten schoon te maken. Op een avond smokkelt hij een erg zieke rat -- de enige zwarte uit het gezelschap -- mee naar buiten. Hij zal de rat genezen en naderhand zal het diertje hem geluk brengen. Op de tram huiswaarts komt een meisje naast hem zitten, ze raken in gesprek en op haar vraag toont hij trots zijn pas verworven rat. Deze toevallige ontmoeting biedt de verlegen jongeling een springplank naar het echte leven. Aanvankelijk weet hij niets van het meisje: geen naam, geen adres, geen telefoonnummer. Hij weet alleen dat ze bijna elke dag de kliniek bezoekt. Maar is ze patiënte of bezoekt ze iemand? Tussen hem en dit mysterieuze meisje bloeit een vriendschap open die langzaam omslaat in verliefdheid, waarbij de rat -- die ze Woodie dopen -- als verbindingsfiguurtje optreedt. Tot hij plots een uitnodiging voor het huwelijk van zijn grote jeugdliefde in zijn bus vindt. Zal hij dan toch weer door het verleden achterhaald worden?

Op het eerste gezicht lijkt dit verhaalstof voor een liefdesverhaal van dertien in een dozijn. Dat is echter buiten de waard gerekend. Van Mersbergen toont zich een meesterlijk verteller, die zijn personages in een ingetogen en stilistisch gave stijl levensecht weet te portretteren. Aan clichés uit het genre bezondigt hij zich niet. Zo zijn de obligate beschrijvingen van romantische liefdesscènes nauwelijks aanwezig. Verwacht geen duidelijke uiteenzettingen over de menselijke drijfveren of het mechanisme van het verlangen bij Van Mersbergen. De schrijver registreert en suggereert alleen maar. Alles gebeurt in het hoofd van de lezer.

Aan de hand van de poëtische beschrijvingen van kleine alledaagse rituelen en situaties worden de contouren van de stad en zijn bewoners duidelijk. Terloops geeft Van Mersbergen aan waarom zovelen in de stad voetbal spelen, in parken of op pleinen: het is om de complexe stad eventjes eenvoudig te maken en zichzelf te vergeten. Zijn bedwelmende proza heeft hetzelfde effect. De weemoed, die als een sluier rond het boek hangt, werkt uiteindelijk bevrijdend. De hemelrat is een fonkelende, melancholische roman waar zelfs de grootste cynicus stil van zal worden.

Jan Van Mersbergen: De hemelrat, Cossee Amsterdam, 2005, 175 p., € 18,9. ISBN 90-5936-066-4. Distributie: Van Halewyck