De cyclus van dagen en seizoenen

De Franse auteur Pierre Bergounioux (1949) is in ons taalgebied relatief onbekend. In Frankrijk behoort hij echter tot het kruim van de hedendaagse Franse letterkunde. Sinds zijn debuut in 1983 schreef hij een aardig oeuvre bijeen, waaronder een tiental suggestieve en gestileerde romans. Literaire erkenning in zijn thuisland bleef niet lang uit. In 2002 werd hij immers gelauwerd met Frankrijks belangrijkste œuvreprijs: de Grand Prix de Littérature de la Société des Gens de Lettres.  Een stap en dan de volgende en Het roze huis, respectievelijk uit 1985 en 1987, werden gelijktijdig in het Nederlands uitgegeven en dat is niet toevallig. Beide romans vormen immers thematisch een tweeluik en schetsen vanuit verschillend vertelperspectief een beeld van een veranderende samenleving. Het is de transformatie van een oude plattelandsgemeenschap naar een moderne, verstedelijkte maatschappij die door middel van jeugdherinneringen van de protagonisten verpersoonlijkt wordt.

In het oeuvre van Bergounioux is Een stap en dan de volgende een sleutelroman. Protagonist is een simpele houthakker uit Limousin (een dorp in centraal Frankrijk), begin twintigste eeuw. Een toevallige ontmoeting met een meisje uit de betere kringen van zijn dorp zal zijn leven een nieuwe wending geven. Getroffen door haar schoonheid is hij van plan om zichzelf stap voor stap op te werken. Zo is hij zinnens om zijn dialect af te zweren en het officiële Frans aan te leren en te leren lezen. Dat zal hem uit zijn isolement halen.  Hij wil eindelijk zijn beoogde sociale klim bewerkstelligen. Na een werkongeval verliest hij echter een oog. Dit tragische voorval bespaart hem echter van mobilisering in het Franse leger en een bijna gewisse dood aan het front. Tientallen dorpelingen komen zo om het leven. Voor de houthakker betekent de oorlog perspectieven, door de grote nood aan hout kan hij zijn handel snel uitbreiden. Maar geld verdienen is slechts bijzaak, het hart van zijn onbereikbare geliefde veroveren blijft zijn ultieme doelstelling.

Het roze huis is wel autobiografisch getint. Jeugdherinneringen van de schrijver worden verweven met de veranderende maatschappij. Ook hier is de ik-figuur geïntrigeerd en gedreven door een vluchtig waargenomen beeld van een meisje. Het verhaal speelt zich af tussen 1950 en 1960 en de houthakker uit de vorige roman treedt als nevenpersonage op. Vanaf zijn zesde levensjaar brengt de ik-figuur elke zomer in het roze huis door, het huis tussen de boomgaarden van zijn grootouders. Tijdens elke vakantie wordt een deel van de familiegeschiedenis ontsluierd. De liefdeshistories van zijn ooms en de oorlogsverhalen van zijn grootvader maken diepe indruk op de opgroeiende tiener, die al zijn zintuiglijke waarnemingen nog niet kan duiden. Het huis en de natuur zijn voor de jongen een groot en paradijselijk universum. Hij onderzoekt er de flora en fauna maar ook de menselijke natuur en ervaart er een soort van tijdloosheid.

In de passages over het ontwakend taalgevoel en het volwassen worden van de protagonist is de auteur bijzonder goed op dreef. De spanningsboog tussen enerzijds het instinctief aanvoelen en anderzijds het benoemen an abstraheren wordt op zinderende wijze weergegeven. Schoonschrijverij kan je het echter niet noemen.  Als chroniqueur van ‘la France profonde’ weigert Bergounioux immers om het precieze vocabulaire van het literaire Frans te gebruiken. Hij verkiest ervoor om zo zintuiglijk en direct mogelijk te schrijven. Het is deze eigenzinnige en uiterst beeldende schrijfstijl die beide romans zo bijzonder en meeslepend maakt. De poëtische beschrijvingen van de weerbarstige natuur en de innerlijke landschappen zijn bijwijlen even adembenemend als de hoogste bergtoppen. Het verglijden van de tijd of de onafwendbare cyclus van dagen en seizoenen wordt op die manier bijna tast- en voelbaar gemaakt. Het zijn momenten van naamloos verdriet die naadloos overgaan in stil geluk. Een stap en dan de volgende en Het roze huis zijn twee imponerende staaltjes van literair vakmanschap.

Pierre Bergounioux: Een stap en dan de volgende, Van Oorschot Amsterdam, 2005, 185 p., € 18. ISBN 90-282-5076-X. Vert. van: Ce pas et le suivant door Marianne Kaas. Distributie: Van Halewyck --Het roze huis, Van Oorschot Amsterdam, 2005, 167 p., € 18. ISBN 90-282-5078-6. Vert. van: La maison rose door Marianne Kaas. Distributie: Van Halewyck