De aanstoot

Het leven van schipper Wijnand Kops raakt in een stroomversnelling als hij op een avond in 1905 een lijk uit het water opvist. Het daaropvolgende politieonderzoek laat uitschijnen dat het een moord betreft. Slachtoffer is de plaatselijke postbode. Kops tracht de zaak uit zijn hoofd te zetten maar de weersomstandigheden beslissen er anders over. Het Noord-Hollandse kanaal raakt immers dicht gevroren en noodgedwongen moet de schipper aan wal gaan. Vanaf dan zet hij zijn tanden in de moordzaak. Hij zoekt de weduwe van de postbode op en dat leidt tot een kortstondige relatie. Liefde voor deze eenzame vrouw voelt hij niet, het zijn zijn lustgevoelens die domineren. Hun samenzijn heeft echter rampzalige gevolgen. Het dorp spreekt er schande over en de weduwe ziet haar isolement nog groter worden. En de schipper, die al lang niet meer vertrouwd was met de mores van de dorpelingen, beseft te laat hoe aanstootgevend hun gedrag ervaren wordt. Maar de klok kan niet teruggedraaid worden. De parallellen met de moordzaak zijn frappant. Het was immers het vermeende zedelijk verval van een (jonge) vrouw die aan de basis lag van deze onverkwikkelijke historie. Neel, een jonge meid, poseerde naakt voor een buitenlandse schilder. De nieuwsgierige postbode begluurde de woning en bracht iedereen op de hoogte. De schipper vindt het naaktschilderij verstopt achter een luik van de schilderswoning. Hij koestert het schilderij als een schat en voelt zich op een vreemde wijze aangetrokken tot deze vrouw die zo'n gelukzalige ongedwongenheid uitstraalt. 

Gijs IJlander liet zich voor "De aanstoot" inspireren door het schilderij 'La belle Hollandaise' van Pablo Picasso, dat in 1905 in Schoorldam werd geschilderd. Dit is tevens het dorp waar hij het verhaal laat afspelen. In zijn vorige roman, Twee harten op een schotel, in 1998 bekroond met de F. Borderwijkprijs, vermengde hij op ingenieuze wijze historische sfeertekeningen met thrillerelementen. In "De aanstoot" gaat hij nog een stapje verder. Zonder zijn verhaal aan spankracht te laten inboeten, speelt hij vlot met clichés uit diverse genres. Allereerst past zijn vertelling in de naturalistische verhaaltraditie waarin de natuurelementen de levens van de nietige mensen domineren. De archaïsche stijl accentueert dit nog. Want ook al wordt de arme meid onherroepelijk "bezwangerd", het is dan toch niet door de eerste de beste. Het leven lijkt een en al strijd tegen het lot en de verdoemenis, maar er is steeds hoop en een hartstochtelijke verlangen naar liefde. Het strakke kader van het naturalisme wordt vakkundig doorprikt. De auteur vermaalt immers elementen uit romantische liefdesverhalen en doktersromannetjes tot een bruisende cocktail. De metaforen die IJlander gebruikt, zijn doorzichtig, zoals het water en de aarde die respectievelijk voor vrijheid en gevangenschap staan. De panta rhei-gedachte dat alles vloeit en dat de stroom enkel gevolgd kan worden, is de rode draad in deze raadselachtige en intrigerende roman.

Gijs IJlander, De aanstoot, Cossee, 2008 (paperback), 224 p., ISBN 9020459236