De relativiteit van selectiecriteria

Potentieel, evaluatie en motivatie zijn de modewoorden waarmee de in human resources gespecialiseerde lui zo graag uitpakken. Vroeg of laat krijgen we allemaal wel eens met een dozijn psychologische testbatterijen in het kader van een sanering of reorganisatie te maken. Dat niet enkel het 'geteste' personeel daardoor in nauwe schoentjes kan raken maar ook de bedrijfspsycholoog die het testprogramma opstelt, illustreert de "De menselijke factor" op voortreffelijke wijze.

Vertelfiguur en hoofdpersonage is Simon, werkzaam bij SC FARB, een Frans filiaal van een grote Duitse onderneming. Als human resource manager selecteert hij het personeel en leidt hij de managementtrainingen. Toen het bedrijf enkele jaren terug een moeilijke tijd doormaakte, zorgde hij voor de selectiecriteria waarmee het personeelsbestand van 2500 bijna gehalveerd werd. Nu wordt Simon met een even delicate taak opgezadeld, de adjunct-directeur vraagt hem de geestelijke gezondheid van de directeur op discrete wijze te onderzoeken. Aanvankelijk verloopt zijn onderzoek nog sereen, maar algauw belandt hij in een wespennest waarin zijn eigen rol steeds dubieuzer wordt. De directeur toont hem een serie anonieme brieven waarin een collage is gemaakt van nazidocumenten en fragmenten van bedrijfstechnische rapporten over de reorganisatie van het bedrijf. De psycholoog stelt tot zijn verbijstering vast dat de terminologie gruwelijk overeenkomt.

Met "De menselijke factor" is psychoanalyticus en psychiater François Emmanuel (1952) al aan zijn vijfde roman toe. Hij schrijft zeer gebald en doordacht proza. Het boek telt minder dan honderd pagina's en toch slaagt de auteur erin om losse schroeven onder het personeelsbeleid van grote bedrijven te plaatsen. Hij laat zien hoe relatief 'objectieve' selectiecriteria en zakelijke doelstellingen zijn. En in een overtreffende trap welk gevaarlijk wapen taal is. Elke geschiedenis kan immers herschreven worden zodat de oorspronkelijke betekenis nimmer te achterhalen valt. De minimalistische stijl waarmee Emmanuel zijn thematiek uitwerkt, maakt van de "De menselijke factor" een hoogst suggestieve roman waarin de unheimlichkeit onherroepelijk op de lezer wordt overgedragen.

François Emmanuel: De menselijke factor, De Arbeiderspers Amsterdam, 2001, 95 p., € 12,49. ISBN 90-295-1513-9. Vert. van: La question humaine door Jan Versteeg. Distributie: WPG Uitgevers