In de bovenkooi

"In de bovenkooi" is het wonderlijke debuut van J.M.A. Biesheuvel uit 1972. In de loop der jaren schrapte de auteur twee verhalen wegens te "dwaas en onmogelijk" en één enkel verhaal werd eraan toegevoegd: 'Schip in dok', beter passend in de sfeer van de verhalenbundel. Zelf bestempelt hij zijn eersteling nog steeds als zijn lievelingsboek. Wat maakt "In de bovenkooi" zo bijzonder? Eerst en vooral is er de onhollands aandoende, absurdistische humor: zijn verhalen zijn vreemde, surrealistische miniatuurtjes waarin hij autobiografische gegevens met exuberante fictie vermengt. Op fantasierijke wijze worden diverse stijlen geparodieerd. Voor een debutant legde Biesheuvel hierbij een opmerkelijk grote taalbeheersing aan de dag. Hij trok een vette streep onder zijn gereformeerde opvoeding, schetste op onnavolgbare wijze het leven in een psychiatrische instelling en vooral ook het leven op zee. Het titelverhaal vat de thematiek mooi samen. De ik-figuur is een ketelbinkie die in zijn kooi bekomt van het harde leven op het schip, constant vernederd en gepest door de oudere zeelui. In zijn warme bed bekomt hij van de 'realiteit' en vlucht hij weg in de literatuur en de droomwereld. Onder zijn matras liggen de klassieken Plato, Ovidius en Homerus. Het overbekende verhaal 'Brommer op zee' telt slechts zes bladzijden, maar zegt meer over het leven dan menig romancyclus. Het is een jeremiade maar ook een ode aan de immense eenzaamheid van het leven aan boord en het symboliseert het leven van een bewust wordende adolescent treffend. Enkel in de jeugdjaren is men immers veilig en echt gelukkig. Een ander thema naast de zeevaart is de vage grens tussen de waanzin en de rede. Hierbij drijft Biesheuvel oeverloos de spot met zijn eigen gekte. In het openingsverhaal, 'De heer Mellenberg', waant hij zich tijdens zijn verblijf in een psychiatrische instelling niemand minder dan God. Ook met de wetenschappers wordt er flink wat afgelachen in hilarisch aandoende verhalen als 'Zweeds werk' en 'Een moeilijke vraag'. In 'Een dwaze hoogleraar' tracht een professor op een brok ijs door de woestijn te fietsen. Ook de andere verhalen hebben nog niks van hun glans verloren. In de bovenkooi blijft een onvervalste klassieker uit de moderne Nederlandse letterkunde.

J.M.A. Biesheuvel: In de bovenkooi (Rainbow pocketboeken 528), Muntinga Amsterdam, 2001, 251 p., € 7,93. ISBN 90-417-1119-8. Distributie: Maarten Muntinga bv