De man die de wereld wilde klasseren

Soms moet je toegeven dat je verkeerd bezig bent. Bijvoorbeeld als je moeizaam van onder je omgevallen boekenkast recht krabbelt. Je dreigt daardoor te laat te komen op een belangrijke vergadering waar je de confrontatie moet aangaan met gehaaide beleidsmakers en andere vergadertijgers. Hoe overtuig je boekenhaters van de waarde van papieren collecties? Nutteloze vergaderingen vermijden, streven naar innovatie en meerwaarde, en boekenkasten goed stabiliseren, daar draait het om. Een bibliothecaris die zijn tijd ver vooruit was, en zich niet nodeloos bezig hield met oeverloos vergaderen was Paul Otlet, uitvinder van de microfilm en de Universele Decimale Classificatie. De grens tussen genialiteit en grootheidswaanzin is soms flinterdun. Aan de hand van miljoenen fiches wilde hij alle gepubliceerde kennis van de wereld verzamelen, klasseren en toegankelijk maken via een megacatalogus. Zeg maar de analoge versie van Wikipedia, of Google Books avant la lettre.

Otlet was een visionair die droomde van een ‘gigantisch mechanisch brein’ dat alle informatie zou classificeren, en via een ‘elektronische telescoop’ doorsturen naar ‘beeldschermen’ over de hele wereld.In 1930 bezat het samen met Henri La Fontaine opgerichte Mundaneum al vijftien miljoen steekkaarten met bibliografische gegevens, naast ontelbare boeken, kranten en tijdschriften. Mensen konden hun vragen per fax, brief of telegram doorsturen en kregen tegen betaling een antwoord. Maar de droom van Otlet om een City of Knowledge en een wereldwijd netwerk van kennis te creëren spatte uiteen. Hij kampte met plaatsgebrek en de geldkraan van de overheid ging dicht. De tweede wereldoorlog stond voor de deur. Een groot deel van het archief werd door de nazi’s vernietigd. Otlet stierf in 1944. Wat nog overbleef van de collecties kwam in Bergen terecht.

Deze week raakte bekend dat Google een samenwerkingsverband zal aangaan met het Mundaneum. Google wordt onder andere sponsor van een tentoonstelling en op termijn is er sprake om het archief, waaronder de persoonlijke notities van Otlet en La Fontaine, te digitaliseren. De interesse in het werk van Otlet en zijn vergeten museum zal ongetwijfeld sterk stijgen. Verheugend nieuws, ook al heeft deze samenwerkingsintentie vooral een symbolisch karakter. Het is alsof een kleinkind zijn verre voorouder postuum komt eren. Paul Otlet wordt nu alom erkend als een van de uitvinders van het internet en inspirators van het semantische web. De cirkel is rond. Je kan de man die de wereld wilde klasseren nu vol vertrouwen googelen. Zelf zal ik al lang blij zijn als ik alles uit mijn bureau kan klasseren, te beginnen met die omgevallen boekenkast.

Column in de reeks Kladschrift van een museumbibliothecaris (aflevering 26).

Oorspronkelijk geschreven in opdracht van Essentials en gepubliceerd in Digitale Bibliotheek 03 /2012.