Verzinnen is herinneren

Wanneer wordt het eindelijk weer zoals het nooit is geweest is?

Een roman met een mooie, enigmatische titel wekt hoge verwachtingen op. De Duitse auteur Joachim Meyerhoff (1967) debuteerde met het autobiografisch getinte Alle Toten fliegen hoch. 'Wanneer wordt het eindelijk weer zoals het nooit is geweest is?' is zijn tweede roman, werd in zijn thuisland een bestseller en genomineerd voor de Deutsche Buchpreis. Je kan het als een vervolg beschouwen, maar net zo goed als apart deel lezen over de bevreemdende wonderjaren van een opgroeiende jongen in het Noord-Duitse Schleswig-Holstein.

Protagonist is Joachim, jongste van een gezin met drie jongens. Hij groeit op in een huis naast Hesterberg, een inrichting voor kinder- en jeugdpsychiatrie met meer dan duizend patiënten. Zijn vader is psychiater en directeur van de kliniek. Het verhaal vangt aan met een bekentenis van de vertelfiguur: 'Mijn eerste dode was een bejaarde'. Joachim is zeven als hij voor het eerst alleen naar school mag gaan. Onderweg ziet hij een dode man liggen bij de volkstuinen. Jubelend rent hij naar school. Hij dikt zijn verhaal flink aan en krijgt voor het eerst in zijn prille bestaan het bevrijdende inzicht dat verzinnen herinneren is. De toon is gezet voor een fascinerende coming of age roman waarin de herinneringen van de protagonist samenvloeien met de onrust en waanzin van de psychiatrische patiënten en lichamelijk gehandicapten die hem elke dag weer omringen.

Wanneer wordt het weer zoals het nooit is geweest is ontpopt zich van een grappige ontwikkelingsroman tot veelgelaagde familiekroniek, die de vergelijking kan doorstaan met de fantasievolle vertellingen van de Amerikaanse auteur John Irving in The hotel New Hampshire en The cider house rules. De groeipijnen en turbulente avonturen van de vertelfiguur leveren vaak hilarische passages op, met zowel plezierige als beschamende momenten. Het portret van de vaderfiguur wordt naarmate de tijd verstrijkt steeds scherper. Hij is het archetype van een theoreticus die het leven meer beschouwt dan beleeft. Als tiener vraagt de jongen zich af of zijn vader zijn leven als echtgenoot en vader van een gezin ook niet als een theorie beschouwde, die hij alleen in zijn fauteuil, verdiept in zijn boeken en tijdschriften, kon verdragen.

Ook de tragiek van de vereenzaamde, aan haar lot overgelaten moeder wordt met het ouder worden steeds schrijnender. Joachim Meyerhoff houdt de teugels echter strak en laat zijn roman nimmer in goedkoop sentiment ontsporen. De individuele onmacht en de troosteloosheid bij het heengaan van een familielid worden sec beschreven en trekken diepe krassen in het hart. Nooit wordt het nog zoals voorheen, maar het besef rijpt dat je het verleden moet verdichten om vrij de toekomst in te kunnen trekken. Ondertussen heb je als lezer een wonderlijke roman gelezen.

Joachim Meyerhoff: Wanneer wordt het weer zoals het nooit is geweest (Signatuur, 2015) – Vertaling van: Wann wird es endlich wieder so, wie es nie war. Alle Toten fliegen hoch. Teil 2. Vert.: Josephine Rijnaarts.